Euskarazko asteko egunak

Euskaran badaude latinetik etorritako hitz asko, izan ere berarekin batera bizi izan zen zenbait mendeetan. Hala ere, asteko egunen izenak eragin gutxi izan dute euskaran.

“Astea” hitza ez dator “septimana” latineko hitzetik. Izan ere euskal astea hiru egunekoa zen: astelehena (asteko lehen eguna), asteartea (asteko erdiko eguna) eta asteazkena (asteko azken eguna); baina gero, kristautasunaren eraginez zazpi egunetara pasa zen. Horregatik hiru egun horietara beste lau gehitu zitzaizkien: osteguna (eguena), ostirala (barikua), larunbata (zapatua) eta igandea (domeka).

astelehena → antzinako euskal asteko lehen eguna izateagatik datorkio izena.

asteartea → antzinako euskal asteko erdiko eguna izateagatik datorkio izena. Bizkaieraz, berriz, “martitzena” da, “Marteren eguna” esan nahi duena.

asteazkena → antzinako euskal asteko azken eguna izateagatik datorkio izena. Bizkaieraz, berriz, “eguaztena” da, “ilargiaren jaialdiaren hasiera” esan nahi duena.

osteguna → “Ortzi” pertsonai mitologikoaren izenetik sortzen da: ortzegun → osteguna. Bizkaieraz, berriz, “eguena” da, “ilargiaren eguna” esan nahi duena.

ostirala → “Ortzi igaro/ irago dela” esan nahi du: Ortzi + irago + -la → ortzirala → ostirala. Bizkaieraz, berriz, “barikua” da, “afari gabeko eguna” esan nahi duena (“Dies sine cena”): (a)bari ba(ga)ko eguna → (a)baribakoeuna → bari(b)akouna → bariakuna → bariakua → barikua.

larunbata → “lau egun jarraikiko ilbetea” esan nahi du. Bizkaieraz, berriz, “zapatua” da, judutar “shabbath” hitzetik dator, latinera “sabbatum”-era pasatu zena eta “atsedena” esan nahi du.

igandea → “ilargiaren iganaldia/ igoera handia” esan nahi du: igan handia → iganandia → igandia → igandea. Bizkaieraz, berriz, “domeka” da, latineko “Dominicus dies” hitzetik dator, gero “Dominica” hitzean laburtu zena.